شیمی درمانی، شایع‌ترین درمان سرطان بوده که برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
شیمی درمانی یک درمان دارویی بوده که از مواد شیمیایی قوی برای از بین بردن سلول‌هایی با رشد سریع استفاده می‌شود. کموتراپی، معمول‌ترین راه درمانی برای سرطان می‌باشد. در عین حال که سلول‌های سرطانی بسیار سریع‌تر و بیشتر از سلول‌های عادی بدن رشد و تکثیر می‌‌یابند.
داروهای شیمی‌درمانی متعددی در حال حاضر در دسترس است. این داروها را می‌توان به تنهایی یا به صورت ترکیب با دیگر داروها برای طیف گسترده‌ای از سرطان‌ها استفاده کرد.
با این که این روش یک راه درمانی موثر برای اکثر انواع سرطان است، در عین حال این روش عوارض جانبی خاص خود را نیز دارد. عوارض تعدادی از داروهای شیمی‌درمانی ملایم بوده و قابل درمان است. ولی با این وجود تعدادی دیگر منجر به عوارض خیلی شدیدی می‌شوند.
شیمی درمانی چرا انجام می‌شود؟
کموتراپی برای کشتن سلول‌های سرطانی در افراد مبتلا به سرطان استفاده می‌شود.
حالت‌های گوناگونی وجود دارد که در آن کموتراپی برای درمان افراد سرطانی استفاده می‌شود. این حالت‌ها عبارتند از:
- برای درمان سرطان بدون استفاده از دیگر روش‌های درمانی. از کموتراپی می‌توان در درمان اولیه یا درمان کل سرطان استفاده کرد.
- بعد از درمان‌های دیگر برای کشتن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده. از این روش می‌توان بعد از درمان‌های دیگر مانند جراحی، برای کشتن سلول‌های سرطانی احتمالی باقی مانده در بدن استفاده کرد. پزشکان این نوع درمان را درمان کمکی می‌نامند.
- برای آماده کردن بیمار جهت استفاده از درمان‌های دیگر. از شیمی‌درمانی می‌توان در کوچک‌کردن تومور استفاده کرد که بعد از آن می‌توان از درمان‌های دیگر مانند رادیوتراپی یا جراحی استفاده کرد. پزشکان این نوع درمان را شیمی درمانی نئوادجووانت می‌نامند.
- برای کاهش نشانه‌ها و علائم. شیمی‌درمانی از طریق کشتن تعدادی از سلول‌های سرطانی علائم و نشانه‌های سرطانی را کاهش می‌دهد. پزشکان این نوع درمان را نیز شیمی درمانی تسکینی می‌نامند.
شیمی درمانی برای بیماری‌هایی غیر از سرطان
بعضی داروهای شیمی درمانی برای دیگر بیماری‌ها نیز مفید است. مانند:
- بیماری‌های مغز استخوان. بیماری‌هایی که مغز استخوان و سلول‌های خونی را درگیر می‌کنند، را می‌توان با پیوند مغز استخوان (سلول‌های بنیادی) درمان کرد. از شیمی درمانی می‌توان برای آمادگی قبل از پیوند مغز استخوان استفاده کرد.
- بیماری‌های سیستم ایمنی. از دوز پایین داروهای شیمی‌درمانی می‌توان در کنترل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی در بیماری‌های خاص مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید استفاده کرد.
خطرات شیمی درمانی
عوارض جانبی داروهای کموتراپی می‌توانند خیلی مهم باشند. هر دارویی عوارض جانبی خاص خود را دارند با این حال هر داروی کموتراپی همه‌ی این عوارض جانبی را ندارند. بهتر است قبل از مصرف داروها، از پزشک مربوطه در مورد عوارض جانبی دارویی که قرار است مصرف شود، پرسیده شود.
عوارض جانبی در حین شیمی درمانی
عوارض جانبی شایع داروهای شیمی‌درمانی عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- ریزش مو
- کاهش اشتها
- خستگی
- تب
- زخم دهانی
- درد
- یبوست
- کبودشدگی راحت
بیشتر این عوارض جانبی قابل پیشگیری یا درمان می‌باشد. اغلب این عوارض نیز بعد از اتمام درمان، فروکش می‌کنند.
عوارض جانبی طولانی مدت و دیرهنگام
داروهای شیمی‌درمانی ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند که علائم آن ماه‌ها یا چند سال بعد از دریافت درمان دیده شود. این عوارض جانبی دیرهنگام براساس داروی شیمی درمانی ممکن است متفاوت باشد اما این علائم شامل:
- آسیب به بافت ریه
- مشکلات قلبی
- ناباروری
- مشکلات کلیوی
- آسیب‌های عصبی (نوروپاتی محیطی)
- خطر سرطان ثانویه
در صورت مصرف داروهای شیمی درمانی بهتر است از پزشک مربوطه در مورد خطر عوارض جانبی دیرهنگام پرسیده شود. از پزشک بایستی علائم و نشانه‌های اولیه عوارض پرسیده شود تا در صورت مشاهده اطلاع داده شود.
چگونه برای شیمی‌درمانی باید آماده شد؟
نحوه آماده‌سازی برای شیمی درمانی بستگی به این دارد که کدام داروها و چگونه استفاده می‌شوند. پزشک برای آماده‌سازی برای شیمی درمانی دستورالعمل خاصی را به بیمار می‌دهد. بیمار ممکن است برای شیمی درمانی به موارد زیر نیاز داشته باشد:
- دستگاهی که از طریق عمل جراحی و قبل از شروع شیمی درمانی در داخل ورید قرار داده می‌شود. در صورتی که بیمار شیمی درمانی را به صورت داخل وریدی دریافت کند، پزشک توصیه می‌کند که دستگاهی مانند کاتتر، پورت یا پمپ از طریق عمل جراحی در داخل یکی از وریدهای بزرگ بیمار و معمولاً در سینه قرار داده شود.
- انجام تست‌هایی که پزشک مربوطه مطمئن شود که بیمار آماده دریافت شیمی‌درمانی است. از طریق آزمایش‌های خونی برای ارزیابی عملکرد کلیه و کبد و آزمایش‌های قلبی برای بررسی سلامت قلب پزشک مربوطه تعیین می‌کند که بدن بیمار چه موقعی برای شروع شیمی‌درمانی آماده است. اگر در این آزمایشات اختلالی دیده شود، ممکن است پزشک شروع درمان را به تاخیر انداخته یا داروی شیمی‌درمانی متفاوت و با دوزی دیگر که برای فرد مناسب‌تر است انتخاب کند.
- مراجعه به دندان‌پزشک. پزشک مربوطه ممکن است توصیه کند که با مراجعه به دندان‌پزشک دندان‌ها از نظر علائم عفونت بررسی شود. درمان عفونت موجود، به کاهش احتمال عوارض داروهای شیمی‌درمانی کمک می‌کند.
- از قبل برای عوارض جانبی برنامه‌ریزی شود. از پزشک در مورد عوارض جانبی احتمالی داروی شیمی‌درمانی مصرفی در حین و بعد از اتمام درمان پرسیده شود تا در مورد آن تصمیم‌گیری درست صورت گیرد. به عنوان مثال در صورتی که داروی مورد نظر باعث نازایی شود، ممکن است فرد بخواهد که برای استفاده در آینده اسپرم یا تخمک خود را حفظ کند. یا اینکه در صورتی که شیمی‌درمانی باعث ریزش مو شود، برنامه‌ای برای پوشاندن سر در نظر بگیرد.
- آمادگی برای درمان اولیه. بیمار بایستی از پزشک یا پرستاران بخش شیمی‌درمانی در مورد اینکه چگونه برای شیمی‌درمانی آماده شود، سوالات مورد نظر را بپرسد. در صورتی که شیمی درمانی باعث تهوع شود، ممکن است بیمار بخواهد که قبل از شروع درمان یک وعده غذایی سبک بخورد.
از دوستان یا آشنایان که می‌توانند رانندگی کنند، بیمار بایستی برای جلسه اول کمک بخواهد. اغلب افراد خودشان می‌توانند رانندگی کنند. منتهی دفعه اول ممکن است بیمار حس کند که داروها باعث خواب‌آلودگی و دیگر عوارض جانبی شده و رانندگی را با مشکل مواجه کند.